PSA και προσυμπτωματικός έλεγχος του προστάτη

Τι είναι το PSA;
Το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) είναι μια πρωτεΐνη που παράγεται στον προστάτη αδένα και εκκρίνεται σε μεγάλη ποσότητα στο σπέρμα, ενώ πολύ μικρές ποσότητες το μπορεί να ανιχνευθούν στο περιφερικό αίμα. Ο βιολογικός του ρόλος είναι να βοηθά στη ρευστοποίηση του σπέρματος που είναι απαραίτητη για την φυσιολογική σύλληψη και γονιμοποίηση.
Λόγω της ειδικότητας του PSA για τον προστάτη, χρησιμοποιείται και ως «καρκινικός» δείκτης αφού μπορεί να αυξηθεί σε περιπτώσεις ύπαρξης καρκίνου του προστάτη. Υπάρχουν όμως και πολλές καλοήθεις καταστάσεις που προκαλούν αύξηση του PSA όπως οι φλεγμονές του προστάτη (προστατίτιδα), η καλοήθης υπερπλασία, η σεξουαλική πράξη, διάφορες αθλητικές δραστηριότητες και διάφορες ιατρικές πράξεις όπως κυστεοσκόπηση, ή ηδακτυλική εξέταση. Για το λόγο αυτό η μέτρηση του PSA θα πρέπει να σχετίζεται με την ηλικία του ασθενούς και με το ιστορικό του και άρα δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο ασφαλές όριο.

Φυσιολογικές τιμές PSA
Πολλά εργαστήρια παραθέτουν τη φυσιολογική τιμή του PSA στα 4ng/dl αλλά η «φυσιολογική τιμή» του PSA μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την ηλικία, το μέγεθος του προστάτη, τις προηγούμενες τιμές, το οικογενειακό του ιστορικό και τυχόν επεμβάσεις του προστάτη κ.α. Σε κάθε περίπτωση η πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου του προστάτη που είναι και το ζητούμενο (2ος σε συχνότητα καρκίνος του άνδρα σε παγκόσμιο επίπεδο) διαφέρει ανάλογα με διάφορες παραμέτρους:

Ποιος πρέπει να κάνει έλεγχο PSA;
Το PSA αποτελεί βασική εξέταση για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του άνδρα (screening). Απαιτείται όμως επιπλέον η κλινική εξέταση από ειδικό Ουρολόγο (πχ δακτυλική εξέταση), ιστορικό ασθενούς για τη σωστή ενημέρωση και τη διερεύνηση των ανδρών που βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν κλινικά σημαντικό καρκίνο στον προστάτη. Έτσι συστήνεται η αρχική μέτρηση του PSA στους άνδρες >50ετών ή >45ετών εάν έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη ή ανήκουν στην αφρο-αμερικάνικη φυλή. Μία ειδική κατηγορία ανδρών είναι αυτοί που έχουν τη μετάλλαξη του BRCA2 (ενός ειδικού γονιδίου που ανιχνεύεται και στις γυναίκες με καρκίνο μαστού) οι οποίοι πρέπει να ελέγξουν το PSA στα 40 έτη. Στους άνδρες άνω των 75 ετών ή σε αυτούς με προσδόκιμο ζωής κάτω από 15 έτη δεν συστήνεται η μέτρηση του PSA διότι δεν θα ωφεληθούν από μία πρωϊμη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη.

Κάθε πότε πρέπει να κάνει κάποιος έλεγχο PSA;
Στους συμπτωματικούς άνδρες ή σε αυτούς που έχουν κάποιο ιδιαίτερο ιστορικό με τον προστάτη τους η παρακολούθηση καθορίζεται από τον ιατρό. Όσον αφορά στον προσυμπτωματικό έλεγχο, γενικά στη χώρα μας η επανάληψη του PSA γίνεται σε ετήσια βάση αλλά σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκή Ουρολογικής εταιρίας, όταν ένας άνδρες έχει στην ηλικία των 40ετών PSA<1ng/dl ή στην ηλικία των 60 λιγότερο από 2ng/dl μπορεί να παρακολουθηθεί ανά 2ετία. Σε κάθε άνδρες που δεν βρίσκονται σε κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου το μεσοδιάστημα παρακολούθησης μπορεί να αυξηθεί έως και 8 έτη.

Εκτός το PSA υπάρχει άλλη εξέταση για τον προστάτη;
Καταρχάς η μέτρηση του PSA (ολικό) μπορεί να περιλαμβάνει και το ελεύθερο κλάσμα του. Η σχέση του ελεύθερου/ολικού PSA έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη, ειδικά όταν το ολικό PSA είναι μεταξύ 4-10ng/dl, τη λεγόμενη «γκρίζα» ζώνη. Όσο μικρότερος είναι αυτός ο λόγος (ειδικά κάτω από το όριο του 0,25) υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ύπαρξης εντοπισμένου καρκίνου του προστάτη και ισχυρότερη σύσταση για υποβολή του ασθενούς σε διαγνωστική βιοψία προστάτη. Ο λόγος (ratio) του ελεύθερου/ολικό (free/total) PSA σε σχέση με τα ποσοστά καρκίνου του προστάτη:

Επίσης, ο λόγος της τιμής του PSA προς το μέγεθος του προστάτη (PSA density) έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Όταν το PSAdensity είναι >0,15 ο κίνδυνος αυξάνεται.

Στην αγορά υπάρχουν επίσης διαγνωστικά τεστ που περιλαμβάνουν συνδιασμό των ισομορφών του PSA μαζί με άλλες καλλικρεϊνες, όπως το Prostate Health Index όπως επίσης και διάφορα γονιδιακά τεστ των ούρων, όπως το PCA3 (m-RNA) που μπορούν επικουρικά να συνεισφέρουν στη διάγνωση μια επιθετικής νόσου ή στην απόφαση για επαναληπτική βιοψία προστάτη όταν η αρχική είναι αρνητική.

Επιπροσθέτως, το υπερηχογράφημα του προστάτη μπορεί να δώσει πληροφορίες για το μέγεθος και σχήμα του, την ύπαρξη μικρολιθίασης ή όχι αλλά και για την κατάσταση των άλλο οργάνων του ουροποιητικού συστήματος. Μπορεί να γίνει διακοιλιακά ή για περισσότερη λεπτομέρεια, διορθικά.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ο τομέας της απεικόνισης με την μαγνητική προστάτη (πολυπαραμετρική) να κερδίζει ολοένα και περισσότερο ενδιαφέρον. Με τη μαγνητική γίνεται μία λεπτομερής απεικόνιση του προστάτη και μπορούν να διακριθούν και να αξιολογηθούν βλάβες εντός του οργάνου που είναι ύποπτες για κακοήθεια. Η μαγνητική μπορεί να συνδυαστεί με την βιοψία προστάτη προσφέροντας καλύτερα αποτελέσματα.

Τέλος η δακτυλική εξέταση του προστάτη δεν πρέπει να παραβλέπεται και αποτελεί ακόμα βασική εξέταση από τον ειδικό Ουρολόγο. Στο 18% των ασθενών ανευρίσκεται καρκίνος προστάτη μόνο με τη δακτυλική εξέταση ανεξάρτητα από την τιμή του PSA.